TARİH BİLİMİNE GİRİŞ KONU ANLATIMI

TARİHİN TANIMI: Tarih geçmiş zamanlarda yaşayan insan topluluklarının her türlü faaliyetlerini YER VE ZAMAN bildirerek, SEBEP-SONUÇ ilişkisi içinde anlatan bilim dalıdır.

TARİHE YARDIMCI BİLİMLER

Coğrafya: Yer bilimi
Arkeoloji: Kazı bilimi (özellikle tarih öncesi dönemlerin incelenmesinde yardımcı olur.)
Antropoloji: Irk bilimi
Etnografya: Öz kültür bilimi
Paleografya: Yazı bilimidir.
Nümizmatik (Meskûkât): Para bilimidir.
Diplomasi: Belge antlaşmalar bilimidir. Ülkeler arasındaki resmi yazışmaları, belgeleri inceler.
Sosyoloji: Toplum bilimidir.
Kronoloji: Takvim bilimidir.
Filoloji (Lisaniyat): Dil bilimidir.
Heraldik: Armalar bilimidir.
Sigilografya: Mühür bilimidir.
Epigrafi: Anıtlar ve kitabeler bilimidir.
Geneoloji: Şecereler ve soy kütüğü bilimidir.
Onomastik: Yer adlarını inceleyen bilimdir.
Kimya (Karbon (C14)): Belgelerin yaşı ve orijinalliği hakkında tarihin faydalandığı bilim dalıdır.

OLAY ve OLGU

Tarihi Olayın Özellikleri Nelerdir?
→Gerçekleştiği zaman veya zaman aralığı bilinmelidir.
→Gerçekleştiği yer bilinmelidir.
→Olayın gerçekleşmesine yol açan sebepler bilinmelidir.
→Gerçekleşen olayın toplum üzerinde yol açtığı sonuçları bilinmelidir.
→Olay, yaşandığı çevrede, insanlar arasında bilinmeli ve yayılmalıdır. Bu olayı yaşamış toplumu birinci elden etkilemiş ve tüm kesimlere yayılmış olması gerekir.
→Üzerinden belirli bir zaman geçmiş olmalıdır.
→Bahsi geçen olayın belgelerle kanıtlanabilmesi gerekmektedir. Halk efsanesi, masal ya da hikaye değildir.
→Tarihi olayların belirli kuralları yoktur.
→Tarihi olaylarda deney ve gözlem yoktur.

Tarihi Olay Örnekleri
→Miryakefelon Savaşı,1176
→Malazgirt Savaşı,1071
→Koyunhisar Savaşı, 1302
→Ankara Savaşı, 1402
→Varna Savaşı, 1444
→İstanbul’un Fethi, 1453
→İstanbul Antlaşması, 1533
→Kıbrıs’ın Fethi, 1571
→I. Viyana Kuşatması, 1529
→İnebahtı Deniz Savaşı, 1571
→Karlofça Antlaşması, 1699
→Sakarya Meydan Savaşı, 1921
→Tekerleğin icadı
→Yazının icadı

Olgu Nedir?
Doğruluğu kanıtlanmış, objektif ve somut olaylara “olgu” denir. Olguların varlığı deneylerle kanıtlanmıştır. Olgular herkes tarafından kabul edilmiştir. Bir takım olayların yol açtığı sonuçlara denir. İstanbul’un Marmara Bölgesi’nde olması, Türkiye’nin üç tarafının denizlerle çevrili olması veya Güneş’in batıdan batması olgu örnekleridir. Bu noktada olay ve olgu kavramları arasında belirgin bir fark olduğu ortadadır.

Tarihi Olgu Örnekleri
→Anadolu’nun Türkleşmesi
→Türkiye’nin çağdaşlaşması
→İstanbul’un bir Türk şehri haline gelmesi
→İslamiyet’in Türkler arasında yayılması
→Türklerin yerleşik hayata geçmesi
→Sömürgeciliğin başlaması
→Feodalite’nin yaygınlaşması
→Avrupa’da Hristiyanlığın yayılması
→Kentleşmenin hızlanması
→Sanayileşme
→Milliyetçiliğin artması

Olay ve Olgu Arasındaki Farklılıklar Nelerdir?
→Olayların gerçekleştiği belirli bir zaman dilimi vardır. Ancak tarihsel olgular zaman içerisinde gelişir, kesin bir tarihi yoktur.
→Olaylar somut gerçekler, yaşanmış durumlardır. Tarihsel olgular ise soyuttur. Belirli bir yerde, belirli bir zamanda gerçekleştiğini söyleyemeyiz. Zaman içerisinde, toplumla beraber yayılarak var olmuştur, o yüzden soyut bir durumdur.
→Olaylar tek tek meydana gelirken tarihsel olgular, olayları bütün olarak anlatmak için kullanılır.
→Olaylar zamansal olarak olan bir durumu ifade ederken tarihsel olgu bu olay ve olayların sebeplerini, yol açtığı sonuçları, ortaya çıkmasında etkili olan faktörleri inceler.
→Olay bir yaşanmışlıktır, tarihsel olgu ise bu yaşananlar hakkında toplumsal veya bireysel deneyimlerdir.
→Olaylar herkes için geçerli, objektif durumlardır. Tarihsel olgular ise gerek insanların anlatımlarından, gerek tarihçilerin yorumlamasından dolayı objektif olamaz.

Dünden Bugüne Tarih Yazıcılığı

Hikâyeci (Nakilci) Tarih: Olaylar hikâyeler şeklinde, mübalağalı biçimde ele alınır. Sebep -sonuç ilişkisi yoktur. Kurucusu Herodot’tur.
Öğretici (Pragmatik) Tarih: Olaylardan ders çıkarmak suretiyle, toplumun ahlak ve karak¬terini geliştirmeyi amaçlar. Kahramanlar ön plana çıkartılır. Yanlıdır, milletlerin zor zamanlarında tercih sebebidir. Babası Tukidides’tir.
Sosyal Tarih: Olayların duygusal yönlerini dikkate almadan açıklayan tarih anlayışıdır.
Neden – Nasılcı (Bilimsel, eleştirel) Tarih: Olaylar, sebep – sonuç ilişkisi içinde, neden ve nasıl sorularına cevap aranarak incelenir. Kurucuları Alman kronikçilerdir.
Kronik Tarih: Her yılın olayları aralarında herhangi bir bağlantı gözetilmeden arka arkaya sıralanır.

Tarihin Yöntemi(5T)

1 – Tarama (Kaynak Arama)
2 – Tasnif (Sınıflandırma)
3 – Tahlil (Çözümleme)
4 – Tenkit (Eleştiri)
5 –Terkip (Sentez)

1 – Tarama (Kaynak Arama):
Tarih olay hakkında bize bilgi veren, onu doğru anlayabilmemiz için tanıklık yapan her türlü malzemeye kaynak (belge,vesika) denir. Olayı doğru anlamaya yarayacak her türlü malzeme kaynakdır.
Kaynaklar kapsadıkları bilginin değerine göre ikiye ayrılır:
a) Birinci elden kaynak: Tarihi olayın geçtiği döneme ait her türlü bulgudur. Hatıralar, seyahatnameler, kitabeler, paralar, arkeolojik malzemeler ve sanat eserleri bu tür kaynaklardandır
b) İkinci elden kaynak: Olayın geçtiği dönem yakın ya da o dönemin kaynaklarından yararlanılarak meydana getirilen eserlerdir. Bunlar genelde geçmişte yazılmış tarih kitaplarıdır.
Kaynaklar bilgi veren kaynağın ve malzemenin cinsine göre dört bölüme ayrılır:
a) Yazılı kaynaklar: Yazıya geçirilmiş her türlü kitabe, yıllık, kanunname, biyografi, hatıra, arşiv belgesi, para, tuğra gibi belgelendir. En güvenilir kaynaktır
b) Sözlü kaynaklar: Yazıya geçirilmeden halk arasında söylenerek günümüze gelen destan, atasözü, masal, hikâye gibi eserler buna örnek verilebilir.
c) Yazısız kaynaklar – kalıntılar: Arkeolojik kazılardan elde edilen eserler, heykel, mezar taşları, resimler gibi yazısız eserler bu gruba girer.
d) Çizili, sesli ve görüntülü kaynak:
     →Çizili Kaynaklar: Döneminde yapılmış plan ve haritalar.
     →Sesli Kaynaklar: Taş plaklar, ses kasetleri, Disketler, CD’ler, flash bellekler
     →Görüntülü Kaynaklar: Resimler, fotoğraflar, dokümanter filmler, CD’ler, DVD’ler,
NOT: Tarihi olayların belirlenmesinde ve açıklanmasında göz önünde bulundurulması gereken en temel öge; Olayların yazılı ve yazısız belgelerle kanıtlanmasıdır.

2 – Tasnif (Sınıflandırma): Tarihsel verilerin zamana, yere ve konuya göre bölümlere ayrılarak düzenlenmesine Tasnif denir. Tarihçi çalışmasının amacına ve konusuna göre bilgi ve verileri istediği şekilde sınıflandırabilir.
3 – Tahlil (Çözümleme): Elde edilen verilerin kaynak ve bilgi yönünden yeterli olup olmadığının tespitine Tahlil etme denir. Bu aşamada eksiklikler tamamlanır, veriler gruplanır. Eldeki veriler kullanıma hazır ve işe yarar hale getirilir.
4 – Tenkit (Eleştiri): Kaynakların kullanılmadan önce gerçek veya sahteliğinin incelenmesi, bilgi açısından güvenirliliğinin araştırılmasıdır.
Kaynakların (belgelerin) eleştirisi dış ve iç tenkit olmak üzere iki aşamada yapılır.
Dış tenkitte kaynağın yazarı, basıldığı yer ve zamanı gibi unsurlara bakılarak belge değerinin olup olmadığına karar verilir.
İç tenkit de ise kaynağın içinde yer alan bilgilerin güvenilir olup olmadığı üzerinde durulur. Bu eleştirilerin yapılmasından sonra belge güvenilir bulunulursa araştırmalarda kaynak olarak kullanılır.
5 – Terkip – Sentez (Birleştirme): Terkip bir araya getirmek, sentez yapmak demektir. Kaynaklar sınıflandırma, çözümleme ve eleştiri aşamasından geçtikten sonra çalışmaları birleştirmek, bir araya getirmek ve sonuca gitmek işlemine Terkip, sentez yapma, birleştirme denir.